Χαλκηδόνα, η "τυφλή" αποικία των Μεγαρέων

Αν η Κωνσταντινούπολη είναι η βασιλεύουσα, η Χαλκηδόνα στα ασιατικά παράλια του Βοσπόρου σίγουρα είναι η πριγκίπισσα. Η πόλη, που σήμερα φέρει την ονομασία Καντίκιοϊ, κρατά τους δικούς της ρυθμούς -ανατολίτικους και δυτικότροπους- με μεγαλύτερη αυθεντικότητα απ' ό,τι η Κωνσταντινούπολη που «λαμπυρίζει» ακριβώς απέναντί της. Οπου στρέψεις το βλέμμα ανακαλύπτεις ίχνη του ελληνικού παρελθόντος της, καθώς στις αρχές του 20ού αιώνα φιλοξενούσε 25.000 ομογενείς. Οι περίλαμπρες ορθόδοξες εκκλησίες και οι περήφανοι -περίπου 500- Ελληνες που ζουν σήμερα στη Χαλκηδόνα συνεχίζουν μία παράδοση αιώνων, στην οποία δεν ταιριάζει η μιζέρια. «Η ζωή είναι ωραία στη Χαλκηδόνα», λέει η 85χρονη Αναστασία Οζούνογλου και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα λόγια μιας γυναίκας που έζησε τα «Σεπτεμβριανά» του 1955, τα οδυνηρά για την ομογένεια επακόλουθα της εισβολής στην Κύπρο, και παραμένει στον τόπο της.

Τη Χαλκηδόνα την «κυνηγά» πάντα η Ιστορία με την εγκατάσταση των Μεγαρέων. Δημιούργησαν την αποικία τους, τη Χαλκηδόνα, στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου, στην επαρχία της Βιθυνίας, το 865 π.Χ, για να δεχτούν την κριτική ότι ήταν τυφλοί, αφού δεν είδαν το «διαμάντι» που ήταν απέναντί τους, δηλαδή την Κωνσταντινούπολη, την οποία δημιούργησαν αργότερα ως Βυζάντιο.



Ο καθηγητής Βασίλειος Σταυρίδης, στο βιβλίο του «Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδος Χαλκηδόνας», περιγράφει το πλαίσιο στο οποίο ήκμασε ο ελληνισμός στην περιοχή. «Το β΄ ήμισυ του 19ου αιώνα και οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αποτελούν μία περίοδο ακμής, Αναστάσεως και νοικοκυροσύνης για την ομογένεια... Μία πολυάριθμη, συνεχώς αυξανόμενη, αριθμητικώς και ποιοτικός ομογένεια». Σύμφωνα με την ίδια πηγή, υπάρχουν τρεις εκδοχές για την ονομασία της, την οποία πήρε ή από τον ποταμό Χαλκηδόνα ή από το όνομα του γιου του Ποσειδώνα ή από το μάντη Κάλχαντα. Πάντως, τη σημερινή -Καντίκιοϊ- την πήρε μετά την άλωση από τον Μωάμεθ τον Πορθητή το Β΄, και σημαίνει «το χωριό του Καδή». Στις αρχές του 20ού αιώνα η μητρόπολη Χαλκηδόνας αριθμούσε 33 κοινότητες, ενώ μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1923, έμειναν μόλις επτά.

Μία φωνή
Μπορεί οι ορδές των Ελλήνων εκδρομέων που φτάνουν κατά χιλιάδες στην Πόλη να μην επισκέπτονται την «Ασιάτισσα πριγκίπισσα» -καθώς δεν περιλαμβάνεται στα τουριστικά πακέτα, αν και απέχει λίγα μόλις χιλιόμετρα και ανήκει στο μητροπολιτικό δήμο της Κωνσταντινούπολης-, όποιος όμως επισκεφτεί τη Χαλκηδόνα δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί από την «αναγέννηση» που καταγράφεται στη συντήρηση των εκκλησιών και των κοινοτικών ιδρυμάτων. Και αυτό «πιστώνεται» στην άψογη συνεργασία μεταξύ της μητρόπολης Χαλκηδόνας και των εκπροσώπων των κοινοτήτων. «Η Χαλκηδόνα δεν είναι πια ούτε ο μικρός συνοικισμός των τελευταίων προ της αλώσεως χρόνων ούτε το άσημο χωριό των μετά την άλωση χρόνων. Πρόκειται για ένα θαυμάσιο προάστιο της Κωνσταντινούπολης, μια ξεχωριστή πολιτεία, πολυάνθρωπη, αστικό κέντρο από τα πολλά της ασιατικής παραλίας του Βοσπόρου. Το χριστιανικό στοιχείο μπορεί να έχει συρρικνωθεί, όμως η τροφός Εκκλησία φροντίζει για τα παιδιά της», επισημαίνει ο μητροπολίτης Χαλκηδόνας Αθανάσιος. Στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας συναντούμε τον Κωνσταντίνο Μουχλίδη και τη σύζυγό του, Ελένη. «Είχαμε την τύχη να μείνουν τα παιδιά μας εδώ, οπότε δεν μπήκαμε ποτέ στο δίλημμα να φύγουμε», λέει ο κ. Κωνσταντίνος. «Οσοι είμαστε εδώ βρισκόμαστε στην εκκλησία και μετά τη λειτουργία κάθε Κυριακή και στις μεγάλες γιορτές», συμπληρώνει η κ. Ελένη, η οποία δραστηριοποιείται και στη φιλόπτωχο οργάνωση των ομογενών.
Ο π. Βασίλειος Κομνηνός είναι ιερέας του ναού της Αγίας Τριάδας από το 1972. Οταν πρωτοπήγε, η ενορία είχε 450 οικογένειες, σήμερα έμειναν 50. Καθημερινά και σχεδόν πάντα μόνος -εκτός από τις μεγάλες γιορτές- τελεί το πρωί τον όρθρο και το απόγευμα τον εσπερινό. Τα τελευταία μυστήρια που τελέστηκαν στο ναό ήταν μία βάπτιση πριν από ένα χρόνο κι ένας γάμος πριν από τρία χρόνια. Μας ξεναγεί στην εκκλησία με περηφάνια και μας υπενθυμίζει ότι η «Αγία Τριάδα είναι ο τελευταίος ναός που χτίστηκε σε βυζαντινό ρυθμό» και ότι από αρχιτεκτονικής πλευράς προκάλεσε το ενδιαφέρον και των οθωμανών.

Ο Προφήτης Ηλίας
Η Χρυσούπολη είναι το γνωστό Σκούταρι των Βυζαντινών. Ονομαζόταν Χρυσούπολις -κατά μία εκδοχή- καθώς επί κυριαρχίας Περσών και Αθηναίων ήταν ο τόπος συγκέντρωσης των φόρων, τότε του χρυσού (Κωνσταντίνου Ειρηνουπόλεως «Το Βυζαντινόν Σκούταρι και τα μοναστήρια του») και κατά μία άλλη πήρε το όνομά της από τον Χρύσο, γιο του Αγαμέμνονα και της Χρυσηίδας (Σ. Βυζαντίου «Η Κωνσταντινούπολις»). Την ονομασία Σκούταρι πήρε το 12ο αιώνα από ένα είδος ασπίδας που έφερε το όνομα «σκουτάριν», το οποίο χρησιμοποιούσε η φρουρά των παλατιών των Κομνηνών.
Η Αναστασία Οζούνογλου, 85 χρόνων, γεννήθηκε στο Κουσκουτζούκι (Χρυσοκέραμος). Στα 18 της χρόνια παντρεύτηκε και βρέθηκε στο Σκουτάρι, όπου ο σύζυγός της ήταν έμπορος ζάχαρης. «Η ζωή είναι ωραία εδώ. Δε μας πειράζει πια κανένας. Η Χαλκηδόνα είναι η γη της αφθονίας, έχει τα πάντα: φρέσκα ψάρια και εκλεκτά -πάμφθηνα- λαχανικά. Τα παιδιά και τα εγγόνια μου έρχονται Χριστούγεννα και Πάσχα για να με δουν. Με τις φιλενάδες μου ανταμώνουμε κάθε Κυριακή στον Προφήτη Ηλία, έχουμε το δικό μας χώρο, πίνουμε τον καφέ μας και τα λέμε», μας λέει. Της ζητάμε να πάει αρκετές δεκαετίες πίσω και να θυμηθεί πώς ήταν τότε το Σκούταρι.
«Τις Κυριακές δεν μπορούσαμε να μπούμε μέσα στην εκκλησία από τον κόσμο, όπως επίσης, όταν άδειαζε το σχολείο, ήταν σαν να σχολούσε κινηματογράφος. Δύσκολα ήταν τα ''Σεπτεμβριανά''. Βγάλανε μέχρι το ασήμι από τις εικόνες, πολυέλαιοι καταστράφηκαν. Τα εμπορεύματα των ελληνικών καταστημάτων της Χαλκηδόνας πετάχτηκαν στη θάλασσα. Ωστόσο, ο κόσμος έφυγε μετά τα γεγονότα στην Κύπρο. Φοβήθηκε κι έφυγε. Υστέρα, σιγά σιγά φτιάξαμε τη δουλειά και άρχισαν πάλι οι ωραίες μέρες. Οι νέοι Τούρκοι, όταν μας ακούν να μιλάμε ελληνικά, έρχονται και μας ζητούν να τους πούμε ιστορίες», συνεχίζει και κόβει από τον κήπο ένα κλωνάρι βασιλικό για να το πάρουμε μαζί μας. Ο πρωτοσύγκελος της μητρόπολης Χαλκηδόνας και ιερέας στον Προφήτη Ηλία, Ανθιμος Ηλιάδης, έχει υπό την ευθύνη του άλλες δύο εκκλησίες. Η μητρόπολη έχει συνολικά έξι ιερείς και τρεις διακόνους.
Οπως εξηγεί, ιερείς και πιστοί δεν μπορούν παρά να έχουν μία οικογενειακή σχέση. Ο ίδιος πηγαίνει και στο νεκροταφείο του Σκούταρι και τελεί μνημόσυνα για τις ψυχές που αναπαύονται εκεί. Στο σκοτεινό προθάλαμο της νότιας πύλης του ναού βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. «Τάξτε της», μας προτρέπει η κ. Αναστασία, η οποία μας διαβεβαιώνει ότι τα θαύματά της είναι ξακουστά σ' όλοκληρο τον κόσμο. Δεν μπορείς παρά να ανάψεις ένα κερί -το μοναδικό αναμμένο σε μία άδεια εκκλησία- προσφορά στις ελπίδες που ακούμπησαν πάνω της οι επισκέπτες του ναού. Στον τόπο της, το Σκούταρι, αυτή η εικόνα ονομάζεται και «μαύρη Παναγιά», λόγω των σκούρων χρωμάτων που χρησιμοποίησε ο αγιογράφος.

Στον Αγιο Παντελεήμονα
Το Κουσκουτζούκι είναι η Χρυσοκέραμος ή η Ερμολιανή των Βυζαντινών. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Βαγιαζήτ ο Β΄ κατήργησε τη βυζαντινή ονομασία και διέταξε τη σημερινή. Αλλες εκδοχές είναι ότι ονομάστηκε έτσι, επειδή υπήρχαν εκεί πολλές φωλιές κοράκων ή προς τιμήν ενός Τούρκου ασκητή που ονομαζόταν Κουζγκούν-Μπαμπά. Εκεί βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Η ύπαρξη ναού στη μνήμη των αγίων Παντελεήμονα και Ερμολάου στο Κουσκουτζούκι είναι γνωστή από τα βυζαντινά χρόνια. Το 16ο αιώνα ο ναός ανακαινίστηκε. Το 1831 κάηκε και την περίοδο 1836-37 ξαναχτίστηκε, για να καεί και να ξαναχτιστεί το 1890. Ο ναός εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με το όμορφο τέμπλο του και τις εξαιρετικής τεχνοτροπίας εικόνες του αγίου Παντελεήμονα, των Εισοδίων της Θεοτόκου και τις συχνές αναπαραστάσεις του δικέφαλου αετού. Το κουβούκλιο της Αγίας Τράπεζας δεσπόζει στο ιερό και δεν μπορεί κανείς να μη θαυμάσει το μεγαλείο του καλλιτέχνη που το σμίλεψε και το διακόσμησε με τα χέρια του. Στο πίσω μέρος του ναού υπάρχει αγίασμα. Ο κήπος του, μία μικρή Εδέμ με χρώματα και αρώματα από τριαντάφυλλα και άλλα φυτά που δείχνουν αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα στην υγρασία του Βοσπόρου και τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα.


Ένα πολύ ωραίο και ενδιαφέρον άρθρο από το site agelioforos.gr, όπου μας ταξίδεψε σε τόπους μακρυνούς για μας τους σύγχρονους Μεγαρείς αλλά μας έφερε πολύ κοντά με την ένδοξη ιστορία και το ξακουστό παρελθόν μας.